newest-header

Spelen op de didgeridoo – Tongbewegingen

Elke beweging van de tong kan worden gebruikt om het geluid van de didgeridoo te manipuleren, zowel de toon als het ritme. Menig niet-Yolŋu speler maakt voor het creëren van snelle ritmes gebruik van de zogenoemde dubbele of zelfs driedubbele tongtechniek die afkomstig is van de blaastechniek van koperblazers. Op schrift zou dit kunnen worden weergegeven als “taka taka” of “takata takata.” Yolŋu yiḏaki spel vergt een uiterst krachtige en flexibele tong die getraind is in de bewegingen en posities die gebruikelijk zijn in de Yolŋu talen, maar die veelal ongebruikelijk en onbekend zijn voor de meeste bezoekers van deze website. Om te beginnen leren we je twee hele basale tong posities en de beweging die wordt gemaakt tussen deze twee posities. Hieronder zie je twee afbeeldingen en ook geluidsfragmenten van de CD Hard Tongue Didgeridoo als voorbeeld.

De eerste positie wordt de “retroflex” positie genoemd wat erop neer komt dat de tong naar achter wordt gekruld zodat de onderkant van de tongpunt tegen het tandvlees boven je tanden drukt. De tweede positie is de “inter-dentale, tussen de tanden” positie waarbij de tong naar voren stoot zodat de tongpunt de tandenrij raakt (boven- èn ondergebit) tegen de achterkant van de tanden, en de bovenkant van de tong drukt tegen het tandvlees erboven.

dl
retroflexed
dhth
tegen de tanden

Deze eerste basisbeweging wordt aangeleerd door Yolŋu als “ḏith-dhu” of soms, zoals je kunt horen op de les-cd’s van Djalu’, als gewoonweg “ḏith,” waarbij de vervolgklank dus feitelijk openligt. Om de “ḏith,” te spelen begin je met een retroflex stand van de tong. Stoot je tong naar voren, feitelijk rol je hem uit, naar de inter-dentale positie. Zo slaat de tong als het ware vanuit de opgerolde stand tegen de tandenrij. Tegelijkertijd stoot jij je adem uit vanuit de buik. Door de juiste spanning op de lippen te houden en druk op te bouwen in de mond- en keelholte, kun je met deze techniek ook een heel korte trompetklank maken waarover we later meer zullen vertellen. Na het raken van je tanden breng jij je tong in een meer neutrale stand, weg van de tanden, op de “dhu.”

dith-dhu1
dith
dith-dhu2
dhu
klik om Milkayŋu dit te horen spelen

De andere beweging is het terugtrekken van de tong van de achterkant van de tanden, naar de retroflex stand. Het verhemelte wordt hierbij als het ware als springplank gebruikt en levert een ‘rr’ op in de Yolŋu uitspraak. Yolŋu noemen deze yiḏaki techniek “dhirrḻ” of “dhirrk.” Deze tongbeweging wordt vergezeld door een krachtige luchtstoot en doorgaans een diepe ademteug om de longen weer te vullen.

dhirrl
dhirrl
om Milkayŋu dit te horen spelen

Met dit stukje informatie kun je de Yolŋu yiḏaki speelwijze al iets beter begrijpen. Hieronder staat een geluidsfragment waarop je een ritme met 3 pulsen hoort waarbij deze technieken worden gebruikt – een voorwaartse tongstoot en terugslag gevolgd door een dubbele terugtrekking – eerst gespeeld als “mondklank” om ritmes aan te leren, daarna gespeeld op een yiḏaki.

dith-dhu dhirrl dhirrl dith-dhu dhirrl dhirrl
dith-dhu dhirrl dhirrl dith-dhu dhirrl dhirrl

klik om Milkayŋu dit te horen zingen

klik om Milkayŋu dit te horen spelen

Dit ritme kan worden uitgebreid door te improviseren met de twee technieken of door toevoeging van de trompet toon (komt later aan bod), zoals je kunt horen in deze geluidsfragmenten.

dith-dhu dhirrl dhirrl dith-dhu dhirrl dith-dhu
dith-dhu dhirrl dhirrl dith-dhu dhirrl dhirrl

klik om Milkayŋu dit te horen spelen

dup-pu dhirrl dhirrl dup-pu dhirrl dup-pu
dup-pu dhirrl dhirrl dup-pu dhirrl dhirrl

klik om Milkayŋu dit te horen spelen

Deze introductie laat je hopelijk goed zien hoe de Yolŋu yiḏaki speelstijl is opgebouwd. Er bestaan meerdere technieken en variaties maar met deze eenvoudige stappen kom je een heel eind.